Πομακοχώρια – ένα παραμύθι άλλης εποχής

Πάντα θεωρούσα τον εαυτό μου τυχερό, γιατί μπορούσα να καυχιέμαι ότι γνωρίζω την Ελλάδα όλη, σπιθαμή προς σπιθαμή, από τα μικράτα μου ακόμα. Υπήρχε  μόνο μία περιοχή που μου έλειπε από το γεωγραφικό πλαίσιο και αυτή ήταν τα Πομακοχώρια, τα χωριά που στολίζουν το όρος Ροδόπη, στη Θράκη, διάσπαρτα και στους τρείς νομούς της. Την ιστορία τους την ξέρουμε όλοι, θέλω να πιστεύω, εφόσον νοούμαστε Έλληνες.

Για τα Πομακοχώρια είχα ακούσει πρώτη φορά στην Α΄Λυκείου. “Ντροπή σου”, θα μου πείτε και θα έχετε απόλυτο δίκιο. Το κακό είναι ότι ακόμη και ενήλικες τότε δεν είχαν ιδέα ότι υπήρχε τέτοια περιοχή! Για να μην το πάω στο άλλο άκρο και πω ότι ακόμη και σήμερα, εν έτει 2017, υπάρχουν άνθρωποι διαφόρων ηλικιών που δεν έχουν ιδέα ότι αυτή η περιοχή υπάρχει.

Ευτυχώς, για μένα, στην οικογένεια μου είναι όλοι ανοιχτόμυαλοι άνθρωποι και δεν φοβούνται να μιλήσουν για τα πράγματα με το όνομά τους. Έτσι είχα πλήρη ενημέρωση τί ήταν, και πώς αντιμετωπιζόντουσαν, χωριά που μέχρι τις αρχές της δεκαετίας του ΄90, φυλάσσονταν από στρατό και αποκλείονταν από την υπόλοιπη Ελλάδα με συρματοπλέγματα και μπάρες, άκουσον άκουσον! (έφριξα όταν τα είδα ιδίοις όμμασι), και οι κάτοικοί τους για να μεταβούν οπουδήποτε, εκτός των ορίων της περιοχής τους, έπρεπε να πάρουν άδεια γραπτή! Όλα αυτά στην Ελλάδα του ΄90! Και μετά θέλουμε να λεγόμαστε ευρωπαϊκό πολιτισμένο κράτος που σέβεται και αντιμετωπίζει ισότιμα όλους τους πολίτες του. Σταματώ εδώ, γιατί τα σχετικά με την τοποθεσία είναι γνωστά.

Όπως είπα, λοιπόν, από το γεωγραφικό μου ελληνικό πλαίσιο υπήρχε μόνο μία περιοχή που μου έλειπε, που δεν είχα επισκεφθεί ποτέ, και αυτή ήταν τα Θρακικά Πομακοχώρια.

Κάποια στιγμή, στο τέλος της δεκαετίας του 2000, αποφάσισα ότι ήταν πια καιρός να γίνει αυτό το ταξίδι. Με την Θράκη, έχουμε ιδιαίτερους δεσμούς στην οικογένεια και αυτό διευκόλυνε πολύ περισσότερο τα πράγματα. Ήθελα να επισκεφθώ όλα τα χωριά και στους τρείς νομούς, όσο δύσβατα κι αν ήταν.

– “Είναι δύσκολα μέρη”, μου είπαν οι δύο φίλοι με τους οποίους θα πηγαίναμε. “Δύσκολες κοινωνίες. Οι άνθρωποι είναι καχύποπτοι, δεν βλέπουν με ευχάριστο μάτι τους ξένους γιατί θεωρούν ότι δεν τους καταλαβαίνουν, ότι πάνε μόνο και μόνο από περιέργεια, σαν να πρόκειται να δούν εξωγήινους”.
– “Εγώ θέλω να τους επισκεφθούμε παντού”, τους είπα. “Να μιλήσουμε, να πάμε αν ξέρεις κανέναν και στο σπίτι τους, να πιούμε καφεδάκι”.
– “Το νομίζεις εύκολο”; μου αποκρίθηκαν. “Δεν μπορείς να καταλάβεις. Ακόμα κι εμείς που ζούμε χρόνια και δουλεύουμε μαζί τους, που είμαστε από τα ίδια χώματα με αυτούς, έρχονται στιγμές που μας κρατάνε σε απόσταση”.

Επισκεφθήκαμε πρώτα τα Πομακοχώρια του Έβρου, ένα προς ένα. Περάσαμε σε αυτά της Ροδόπης και καταλήξαμε στα χωριά της Ξάνθης. Τα γυρίσαμε όλα, ένα προς ένα. Σχεδόν σε όλα είχα την εντύπωση ότι βρισκόμουνα κομπάρσος σε ταινίες του΄50 και του ΄60. Τα τοπία δεν διέφεραν σε τίποτε. Αγροτόσπιτα. Δεν υπήρχαν ούτε δρόμοι. Μόνο χωματόδρομοι. Μόνο αγροτικά πήγαιναν και αυτά με δυσκολία. Οι μετακινήσεις σε κάποια έπρεπε να γίνουν μόνο με κάρα.

Σε μια στιγμή μιας διαδρομής, διασταυρωθήκαμε, σε έναν κατσικόδρομο στην κυριολεξία, με έναν παππού που το κάρο του είχε πέσει σε χαντάκι και ήταν αδύνατο να το βγάλει. Και πώς να τον βοηθήσεις;; Με γυμνά χέρια τί μπορούσαμε να κάνουμε;;
Κατεβήκαμε να ρωτήσουμε και μας είπε ότι κάποιος είχε πάει να φέρει βοήθεια και τον περίμενε. Ποδαρόδρομο πήγαινε και θα έκανε σχεδόν δύο ώρες!

– “Και εσύ τί θα κάνεις;” τον ρωτήσαμε.
– “Ε, να θα περιμένω λίγο εδω μπας και περάσει κανείς να με πάει πίσω στο χωριό μου”, απάντησε.
Το χωριό του ήταν στην αντίθετη κατεύθυνση, τρεις ώρες δρόμο! Κοίταζα τους φίλους μου και προσπαθούσα να καταλάβω αν όλα αυτά τα ζούσα.

Τα χωριά, σε όλα τα Πομακοχώρια, είναι λίγο πολύ τα ίδια. Τελείως όμως διαφορετικά από τα χωριά που όλοι έχουμε στο μυαλό μας. Έχουν τον δικό τους χαρακτήρα. Σε πολλά από αυτά οι κάτοικοι είναι μουσουλμάνοι, σε άλλα χριστιανοί και μουσουλμάνοι. Όλοι όμως είναι Πομάκοι. Τουλάχιστον έτσι μας συστήνονταν.

Χάρη στους φίλους μου, μας έβαλαν στα σπίτια τους. Πεντακάθαρα, αγροτόσπιτα, μας έβαλαν στα μικρά τζαμιά τους, που κρατούσαν επίσης πεντακάθαρα. Ήπιαμε καφέ στα καφενεία και όλοι μας κοίταζαν περίεργα. Μέχρι που αρχίσαμε να μιλάμε και ανοιγόντουσαν.

Τα πιτσιρίκια, έπαιζαν όλα στους δρόμους, στις αλάνες, στις αυλές των σχολείων, στην πλατεία. Γέμιζαν φωνές τον τόπο. Οι ηλικιωμένοι κύριοι και παππούδες που καθόντουσαν έξω από τα τζαμιά μας καλημέριζαν και μας προσκαλούσαν να μπούμε να προσευχηθούμε.

Στα πιο μοντέρνα καφέ, οι νέοι χάζευαν μπροστά από τις τηλεοράσεις τούρκικα κανάλια. Παντού σε όλα τα σπίτια και μαγαζιά το χαρακτηριστικό αξεσουάρ ήταν το δορυφορικό πιάτο.
Κάποιοι μας χαιρετούσαν στα τούρκικα, ανάμικτα με ελληνικά. Κάποιοι, τους φώναζαν, “μιλάτε, ρε, ελληνικά στα παιδιά”!

Είδα κάρα που δεν είχα δεί ποτέ στη ζωή μου, είδα μηχανάκια της δεκαετίας του ΄70 και του ΄80 που πια μόνο σε ελληνικές ταινίες μπορεί κανείς να τα δει.

Είδα μαντηλοφορούσες κοπέλες και κυρίες και να μη μου κάνει καμία εντύπωση η διαφορετικότητα στην εμφάνισή τους. Εξάλλου με αυτή τη διαφορετικότητα ζω εδώ και δεκαετίες στην αλλοδαπή. Το ανέφερα στους φίλους μου και η απάντηση ήταν, “το ίδιο σκεφτόμαστε κι εμείς, όμως άντε να ρωτήσεις κάποιον που δεν είναι Θρακιώτης να σου πει αν του κάνει εντύπωση ή όχι. Οι άνθρωποι δεν γνωρίζουν, δεν έχουν ιδέα, και παρόλα αυτά θέλουν πάντα να κριτικάρουν και μάλιστα αρνητικά”.

Από όλα, αυτό που με εντυπωσίασε περισσότερο ήταν το φυσικό τοπίο. Βουκολικό. Περασμένων δεκαετιών. Αιώνων ίσως. Αισθάνθηκα πραγματικά ότι ήμουν σε χωριά όπως αυτά που διαβάζαμε στα αναγνωστικά του δημοτικού. Άγρια και παρθένα χωριά. Απομονωμένα και περιτριγυρισμένα από πράσινα δάση.

Θα μπορούσα να μιλάω και να γράφω βδομάδες  για τα Πομακοχώρια. Για τα πάντα τους. Από την πολιτική μέχρι την κοινωνία. Είναι ένα από τα ταξίδια που σκοπεύω οπωσδήποτε να ξανακάνω. Υπάρχουν ακόμη τόσα μυστικά κρυμμένα που είμαι περίεργη να μάθω. Αν μπορέσω.